Wyzwania starzejącego się społeczeństwa. Polska dziś i jutro
| Dane szczegółowe: | |
| Wydawca: | Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego |
| Format: | |
| Ilość stron: | 428 s. |
| Zabezpieczenie: | plik z zabezpieczeniem watermark |
| EAN: | 9788323533924 |
| Data: | 2025-02-04 |
Opis e-booka:
Autorzy przedstawiają stojące przed polskim społeczeństwem wyzwania wynikające ze starzenia się ludności, odwołując się do doświadczeń innych społeczeństw i przenosząc te doświadczenia na specyficzne warunki demograficzne oraz uwarunkowania społeczno-ekonomiczne i polityczne współczesnej Polski.Na tle ogólnych prawidłowości zjawisk ludnościowych prowadzących do przekształcenia się struktury populacji według wieku z bardzo młodej w bardzo starą – skonfrontowanych z długookresowym przebiegiem zjawisk demograficznych w Polsce, mających decydujący wpływ na dynamikę i skalę starzenia się Polaków – w książce zostały zaprezentowane wybrane aspekty i konsekwencje tego procesu oraz związane z nim wyzwania społeczne, z uwzględnieniem obecnej i przyszłej sytuacji demograficznej.
Prezentując szeroką panoramę skutków starzenia się w wybranych obszarach życia społecznego: gospodarce, relacjach międzypokoleniowych (w tym w dziedzinie opieki), wartościach i normach kulturowych, partycypacji obywatelskiej oraz polityce publicznej, autorzy skoncentrowali się na konsekwencjach widocznych na rynku pracy, w sferze zabezpieczenia społecznego i długoterminowej opieki zdrowotnej. Szczególną uwagę poświęcili reakcji polityków i innych podmiotów życia publicznego na zmiany demograficzne.
Kluczowym zagadnieniem podjętym w publikacji jest wpływ postępującego starzenia się populacji na sytuację seniorów i ich rodzin oraz wynikające z tego wyzwania społeczne w skali lokalnej. Zarysowany został również przewidywany proces starzenia się polskiej populacji i jego wybrane skutki na podstawie oryginalnej prognozy demograficznej, w której wyjątkowe miejsce zajęło kształtowanie się i konsekwencje społeczne przyszłych migracji zagranicznych.
Tylko sama enumeracja tytułów rozdziałów składających się na monografię dowodzi, z jak rozległą i głęboką panoramą problemów powiązanych z procesem starzenia się ludności Polski w pierwszych dekadach XXI wieku musieli mierzyć się Autorzy, tworząc w rezultacie dzieło, które w moim rozumieniu zajmie trwałe miejsce w polskiej literaturze demograficznej. [Z recenzji dr. hab. Jerzego T. Kowaleskiego]
Recenzowana publikacja jest niewątpliwie ważną pozycją naukową, która – o czym jestem przekonana – będzie dziełem, które na stałe wpisze się do dorobku nie tylko z zakresu demografii, gerontologii, ekonomii, socjologii i polityki społecznej, ale i innych pokrewnych, powiązanych dziedzin/dyscyplin naukowych. [G]ratuluję efektu podjęcia się tych prac i przygotowania publikacji, w której dokładnie pokazuje się, jak zmiany demograficzne są kluczowe do rozumienia zachodzących procesów i ich wpływów na obszary istotne dla starzejących się populacji (m.in. w obszarze opieki). [Z recenzji dr hab. Jolanty Perek-Białas]
******
The Challenges of an Aging Society: Poland Today and Tomorrow
The authors present the challenges facing Polish society resulting from the aging of the population. They explore the experiences of other societies and apply these experiences to the specific demographic conditions as well as socio-economic and political determinants of contemporary Poland.
E-book „Wyzwania starzejącego się społeczeństwa. Polska dziś i jutro” - Wydawca: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Spis treści:
Słowo wstępne 11
CZĘŚĆ I. RAMY KONCEPCYJNE TOMU
Agnieszka Fihel, Marek Okólski
1. Przemiany cywilizacyjne, ludnościowe i
starzenie się społeczeństwa 22
1.1. Długookresowe zmiany ludnościowe jako
zjawisko historyczne i cywilizacyjne związane
z modernizacją 22
1.2. Przejścia demograficzne 26
1.2.1. Sekularna równowaga demograficzna
jako przesłanka ontologiczna 26
1.2.2. Przejście demograficzne jako zmiana
porządku (wzorca) reprodukcji ludności 27
1.2.3. Zmiany w strukturze demograficznej
29
1.2.4. Zmienna rola rodziny 29
1.2.5. Transfery rodzinne
(międzypokoleniowe) 33
1.2.6. Rodzina epoki późnej modernizacji 35
1.2.7. Drugie przejście demograficzne 36
1.3. Przejście migracyjne 38
1.3.1. Przejście demograficzne a presja
migracyjna 38
1.3.2. Przejście migracyjne – centralna
część cyklu migracyjnego 39
1.3.3. Wzorce przejścia migracyjnego w
społeczeństwie nowoczesnym i ponowoczesnym
41
1.4. Starzenie się społeczeństwa w trakcie
modernizacji 45
1.4.1. Odmłodzenie struktury wieku na
początku przejścia demograficznego 45
1.4.2. Czynniki starzenia się populacji w
trakcie przejścia demograficznego 46
1.4.3. Przejście struktury wieku ( age
transition ) 46
1.4.4. Starzenie się populacji – aspekt
ilościowy i strukturalny 47
1.4.5. Starzenie się a transfery
międzypokoleniowe w epoce późnej
nowoczesności 48
1.5. Wyzwania dla starzejącego się
społeczeństwa 51
1.5.1. Dywidenda demograficzna i jej
następstwa 51
1.5.2. Wyzwania w podstawowych sferach
życia społecznego 52
CZĘŚĆ II. PRAWIDŁOWOŚCI/ANOMALIE LUDNOŚCIOWE
W POLSCE Z PERSPEKTYWY DŁUGIEGO TRWANIA
Marta Kiełkowska
2. Przemiany rozrodczości w Polsce 66
2.1. Uwagi wstępne 66
2.2. Początek przemian demograficznych na
ziemiach polskich 68
2.3. Bezpośrednie determinanty przemiany
rozrodczości po II wojnie światowej 70
2.3.1. Liczby kobiet w wieku reprodukcyjnym
72
2.3.2. Tworzenie rodzin 73
2.3.3. Zmiany płodności 76
2.4. Wybrane pośrednie determinanty przemian
rozrodczości w okresie transformacji
ustrojowej 80
2.5. Podsumowanie 81
Marta Anacka, Agnieszka Fihel, Marek Okólski
3. Niedokończone przejście migracyjne 85
3.1. Wstęp 85
3.2. Wzrost demograficzny i potencjał
migracyjny (od końca XIX w. do 1939 r.) 86
3.3. Zakłócenia procesów ludnościowych w
wyniku II wojny światowej (1939–1948) 90
3.4. Migracje w „kraju bez wyjścia” (od 1948
r. do lat 80. XX w.) 94
3.5. Emigracja pod przykrywką wyjazdów
czasowych (lata 80. XX w.) 97
3.6. Stopniowe otwieranie granic (od 1989 r.)
99
3.7. Napływ do Polski (od 1989 r.) 102
3.8. Podsumowanie 104
Agnieszka Fihel
4. Przejście struktury wieku 109
4.1. Wstęp 109
4.2. Dane i metoda analizy 112
4.3. Wyniki analizy 115
4.3.1. Proces depopulacji 115
4.3.2. Przebieg procesu starzenia 117
4.3.3. Czynniki procesu starzenia 120
4.4. Podsumowanie 127
CZĘŚ Ć III. STARZENIE SIĘ POPULACJI Z PERSPEKTYWY
MAKROSPOŁECZNEJ
Ewa Jaźwińska, Marta Kiełkowska
5. Konsekwencje społeczne starzenia 132
5.1. Starzenie się ludności a starzenie się
społeczeństwa 132
5.2. Katalog konsekwencji społecznych
starzenia się populacji 134
5.2.1. Zmiany w gospodarce i na rynku pracy
136
5.2.2. Zmiany w strukturze społecznej i
relacjach międzypokoleniowych 137
5.2.3. Zmiany w zakresie opieki i relacji
opiekuńczych 143
5.2.4. Zmiany w zakresie systemów norm i
wartości 147
5.2.5. Zmiany w partycypacji społecznej
seniorów 152
5.2.6. Zmiany w polityce państwa 154
5.3. Podsumowanie 156
Marta Anacka, Anna Janicka, Paweł Kaczmarczyk, Małgorzata Wrotek
6. Rynek pracy, system emerytalny i opieka
zdrowotna z perspektywy ekonomicznej 162
6.1. Wprowadzenie 162
6.2. Efekty związane z rynkiem pracy 164
6.2.1. Zmiany aktywności zawodowej 165
6.2.2. Zmiany w produktywności 171
6.2.3. Zmiany relacji pracy i kapitału 174
6.2.4. Niedopasowania popytu i podaży 175
6.3. Wpływ zmian struktury populacji na
systemy zabezpieczenia społecznego 176
6.4. Starzenie się demograficzne a
funkcjonowanie systemu ochrony zdrowia 181
6.4.1. Starzenie się a opieka medyczna 181
6.4.2. Starzenie się a opieka
długoterminowa 185
6.5. Starzenie się i inne efekty ekonomiczne –
koncepcja dywidendy demograficznej 190
6.6. Podsumowanie 194
Maciej Duszczyk, Magdalena Lesińska, Kamil Matuszczyk
7. Upolitycznienie starzenia się społeczeństwa –
perspektywa polityki ( policy ) i polityków
( politics ) 201
7.1. Wstęp 201
7.2. Teoretyczne podstawy upolitycznienia
starzenia się populacji 203
7.3. Upolitycznienie starzenia się
społeczeństwa w Polsce 206
7.4. Podniesienie i zrównanie wieku
emerytalnego dla kobiet i mężczyzn oraz prace
nad tworzeniem systemu opieki długoterminowej
jako przykłady procesu upolitycznienia (lub
jego braku) 217
7.4.1. Wiek emerytalny 217
7.4.2. Opieka długoterminowa 220
7.5. Podsumowanie i wnioski 223
CZĘŚĆ IV. STARZENIE SIĘ POPULACJI Z PERSPEKTYWY
LOKALNEJ/REGIONALNEJ
Magdalena Lesińska, Kamil Matuszczyk
8. Regionalna polityka demograficzna na
przykładzie trzech wybranych województw 228
8.1. Wstęp 228
8.2. Regionalna polityka demograficzna – próba
definicji 229
8.3. Przyszłość polskich regionów według badań
i prognoz demograficznych 231
8.4. Reakcja władz regionalnych – możliwe
działania modelowe 236
8.5. Wyzwania demograficzne i propozycje
odpowiedzi na nie w dokumentach strategicznych
w województwach: łódzkim, opolskim i
zachodniopomorskim 239
8.5.1. Województwo opolskie – program
Specjalna Strefa Demograficzna 240
8.5.2. Województwo łódzkie – plan
przeciwdziałania depopulacji 242
8.5.3. Województwo zachodniopomorskie –
program wspierania rodziny i systemu pieczy
zastępczej 243
8.6. Realizacja regionalnej polityki
demograficznej w trzech województwach:
łódzkim, opolskim i zachodniopomorskim 245
8.7. Podsumowanie 250
Agnieszka Radziwinowiczówna, Anna Rosińska
9. Lokalna realizacja polityk senioralnych w
obszarach partycypacji, integracji i opieki 255
9.1. Wprowadzenie 255
9.2. Polskie rozwiązania z zakresu polityki
senioralnej i ich lokalna implementacja 258
9.2.1. Aktywność obywatelska 259
9.2.2. Integracja społeczno-kulturowa 259
9.2.3. Opieka 260
9.3. Metody zastosowane w badaniu terenowym
264
9.4. Wyzwania starzejącego się społeczeństwa z
perspektywy lokalnej 266
9.4.1. Lokalna realizacja polityk w
obszarze aktywności obywatelskiej osób
starszych 267
9.4.2. Lokalna realizacja polityk w
obszarze integracji społeczno-kulturowej
osób starszych 269
9.4.3. Lokalna realizacja polityk w
obszarze opieki nad osobami starszymi 271
9.5. Podsumowanie 279
Anna Rosińska, Ewa Jaźwińska, Marta Kiełkowska, Weronika Kloc-Nowak, Agnieszka Radziwinowiczówna
10. Seniorzy i ich rodziny – migracje i
rozwiązania opiekuńcze 287
10.1. Wprowadzenie 287
10.2. Metodologia badań 289
10.3. Sytuacja seniorów w społecznościach
lokalnych 291
10.3.1. Gospodarstwa domowe 292
10.3.2. Zapotrzebowanie na opiekę 295
10.3.3. Opieka a migracje 297
10.4. Typy rozwiązań opiekuńczych w rodzinach
seniorów 300
10.4.1. Rozwiązanie opiekuńcze: doraźna
pomoc 302
10.4.2. Rozwiązanie opiekuńcze: główny
opiekun – rodzina 303
10.4.3. Rozwiązanie opiekuńcze: główny
opiekun – instytucja 304
10.4.4. Rozwiązanie opiekuńcze: luźna sieć
opieki 305
10.4.5. Rozwiązanie opiekuńcze: gęsta sieć
opieki 306
10.5. Podsumowanie 307
CZĘŚĆ V. STARZENIE SIĘ POPULACJI W PRZYSZŁOŚCI
Marta Anacka
11. Przyszłość demograficzna Polski. Dlaczego
potrzebne są nam nowe prognozy 314
11.1. Wyniki dotychczasowych projekcji
populacyjnych dla Polski 314
11.2. Ocena założeń i poprawności metod
stosowanych w dotychczasowych projekcjach 317
11.2.1. Problem związany ze stosowanymi
definicjami ludności 317
11.2.2. Problem związany z pomiarem i
przewidywaniem strumienia migracji
zagranicznych 318
11.2.3. Problem niekwantyfikowalnej
niepewności 321
11.3. Propozycja założeń metodologicznych do
konstrukcji prognozy populacyjnej Mig/Ageing
322
11.3.1. Modyfikacja polegająca na
zastąpieniu populacji faktycznej populacją
rezydującą 324
11.3.2. Modyfikacja polegająca na
zastąpieniu oficjalnych TFR wartościami
skorygowanymi 324
11.3.3. Modyfikacja związana ze sposobem
przewidywania przepływów migracyjnych z i
do Polski 328
11.3.4. Modyfikacja polegająca na ustaleniu
horyzontu czasowego prognozy do 2060 r. 328
11.4. Wyniki prognozy Mig/Ageing 329
Anna Janicka, Marta Anacka
12. Starzenie się populacji w warunkach
dopełniającego się przejścia migracyjnego 334
12.1. Prognoza migracji z i do Polski do roku
2060 334
12.1.1. Założenia prognozy migracyjnej 334
12.1.2. Wyniki prognozy migracyjnej 340
12.1.3. Dopełnianie się przejścia
migracyjnego w Polsce 342
12.2. Wpływ prognozowanego strumienia migracji
na strukturę wieku populacji Polski 343
12.2.1. Cudzoziemcy w populacji 343
12.2.2. Dekompozycja czynników zmian
wielkości i struktury populacji 348
12.3. Podsumowanie: zmiana roli migracji 351
Anna Janicka, Paweł Kaczmarczyk
13. Wybrane problemy rynku pracy starego
społeczeństwa w przyszłości 355
13.1. Prognozowane zmiany wielkości podaży
siły roboczej 355
13.2. Równowaga podaży i popytu na pracę w
starzejącym się społeczeństwie 365
13.3. Cudzoziemcy na rynku pracy 366
13.4. Podsumowanie 374
Paweł Kaczmarczyk, Małgorzata Wrotek
14. Determinanty popytu i wydatków publicznych na
opiekę długoterminową – doświadczenia Polski na
tle Europy 377
14.1. Wprowadzenie 377
14.2. Determinanty popytu i wydatków na LTC –
wnioski z analiz empirycznych 379
14.2.1. Czynniki fundamentalne: wzorce
zachorowalności i niesamodzielności 379
14.2.2. Czynniki społeczno-demograficzne
oraz cechy gospodarstw domowych 380
14.2.3. Czynniki strukturalne: poziom
rozwoju gospodarczego i polityki publiczne
381
14.3. Dane i metoda 383
14.4. Wyniki estymacji i dyskusja 384
14.5. Podsumowanie 391
Marek Okólski
Konkluzje 399
Indeks rzeczowy 405
Noty o autorach 419
Abstracts 422