Medycyna Rodzinna

Przedmowa XII

1. Podstawy medycyny rodzinnej 1

1.1. Zarys historii podstawowej opieki zdrowotnej w Polsce – Maciej Godycki-Ćwirko, Adam Windak, Katarzyna Kosiek 1
1.1.1. Ewolucja lecznictwa otwartego do 1918 roku 1
1.1.2. Lecznictwo otwarte w latach 1918–1939 2
1.1.3. Otwarta opieka zdrowotna w latach 1945–1989 3
1.1.4. Rozwój koncepcji instytucji lekarza rodzinnego w Polsce 4

1.2. Pryncypia medycyny rodzinnej – Adam Windak, Maciej Godycki-Ćwirko 6
1.2.1. Koncepcja wszechstronnej medycyny 6
1.2.2. Kompetencje lekarza rodzinnego 8
1.2.3. Sześć podstawowych zasad dyscypliny 10
Pytania kontrolne 11

2. Lekarz rodzinny w systemie opieki zdrowotnej 13

2.1. Uwarunkowania stanu zdrowia – Jacek R. Łuczak 13
2.1.1. Stan zdrowia społeczeństwa polskiego 13
2.1.2. Czynniki warunkujące stan zdrowia 15
2.1.3. Rola lekarza rodzinnego w kształtowaniu stanu zdrowia społeczeństwa 19

2.2. Współpraca z władzami regionu oraz innymi środowiskami zawodowymi – Jarosław Pinkas, Agnieszka Jankowska-Zduńczyk 21
2.2.1. Zasady organizacji opieki społecznej w Polsce 21
2.2.2. Rola lekarza rodzinnego w zakresie komunikowania pacjenta z placówkami pomocy społecznej 26
2.2.3. Współpraca lekarza rodzinnego z samorządem terytorialnym 27
Pytania kontrolne 28

3. Przygotowanie lekarza rodzinnego 29

3.1. Charakterystyka specjalizacji – Witold Lukas, Elżbieta Mizgała-Izworska 29
3.1.1. Struktura programu specjalizacji 29
3.1.2. Rola kierownika specjalizacji 31

3.2. Kształcenie w praktyce lekarza rodzinnego – Witold Lukas, Zbigniew J. Król 32
3.2.1. Cele kształcenia 32
3.2.2. Zalecane zasady doboru lekarza rodzinnego-nauczyciela do szkoleń w praktyce 33
3.2.3. Sposób doboru lekarza rodzinnego-nauczyciela oraz rezydenta-ucznia 34
3.2.4. Lista podstawowych cech i zasad funkcjonowania praktyki lekarza rodzinnego 38
3.2.5. Lista zagadnień związanych z organizacją praktyki lekarza rodzinnego i zarządzaniem nią 39
3.2.6. Lista praktycznych umiejętności dotyczących opieki nad pacjentem 40
3.2.7. Zasady praktycznego kształcenia rezydenta 41
Pytania kontrolne 42
Piśmiennictwo 42

4. Charakterystyka praktyki lekarza rodzinnego 43

4.1. Organizacja praktyki lekarza rodzinnego i zarządzanie nią – Maciej Godycki-Ćwirko, Katarzyna Kosiek 43
4.1.1. Praktyka 43
4.1.2. Osoby 43
4.1.3. Rzeczy 47
4.1.4. Finanse 50
4.1.5. Informacja 51
4.1.6. Czas 52
4.1.7. Opieka 54

4.2. Akredytacja jakości praktyk lekarzy rodzinnych – Jan Leszek Wolańczyk 56
4.2.1. Co to jest akredytacja jakości? 56
4.2.2. Akredytacja jakości na świecie 57
4.2.3. Dlaczego taka akredytacja, a nie ISO 58
4.2.4. Krótka historia programu akredytacji w Polsce 58
4.2.5. Standardy akredytacyjne 60
4.2.6. Wizytatorzy 64
4.2.7. Procedury akredytacyjne 65
Pytania kontrolne 67
Piśmiennictwo 67

5. Opieka lekarza rodzinnego nad pacjentem w kontekście rodziny 69

5.1. Rola rodziny w zdrowiu i chorobie – Bogusława Franek 69
5.1.1. Systemowe rozumienie rodziny 69
5.1.2. Cykl życia rodziny 70
5.1.3. Wpływ rodziny na proces chorowania 71
5.1.4. Wpływ choroby przewlekłej na sytuację rodziny 72

5.2. Badania przesiewowe – Sławomir Chlabicz 73
5.2.1. Charakterystyka badań przesiewowych 73
5.2.2. Programy badań przesiewowych i ich rodzaje 74
5.2.3. Pożądane cechy testów przesiewowych 75
5.2.4. Kryteria oceny testu przesiewowego 75
5.2.5. Korzyści i ryzyko związane z zastosowaniem badań przesiewowych 76
5.2.6. Testy przesiewowe do wykrywania schorzeń u dzieci i młodzieży 77
5.2.7. Testy przesiewowe u kobiet w ciąży 78
5.2.8. Testy przesiewowe do wykrywania chorób nowotworowych u osób dorosłych 78
5.2.9. Testy przesiewowe u osób dorosłych do wykrywania chorób nienowotworowych 80

5.3. Orzecznictwo lekarskie – Konstanty Radziwiłł 81
5.3.1. Informacje ogólne 81
5.3.2. Orzekanie w sprawach dotyczących ubezpieczenia społecznego 82
5.3.3. Orzekanie w sprawach dotyczących zatrudnienia i nauki 84
5.3.4. Orzekanie w sprawach dotyczących kierowania pojazdami 85
5.3.5. Orzekanie na potrzeby sądów 85
5.3.6. Orzekanie w pozostałych sprawach 86
Piśmiennictwo 86

5.4. Opieka nad dzieckiem – Agnieszka Jankowska-Zduńczyk 86
5.4.1. Definicja 86
5.4.2. Charakterystyka populacji dzieci 87
5.4.3. Opieka nad dzieckiem 89
5.4.4. Profilaktyka 90
Piśmiennictwo 92

5.5. Osoba niepełnosprawna – Małgorzata Prędka 93
5.5.1. Definicje i orzecznictwo 93
5.5.2. Rola rodziny w postępowaniu z osobą niepełnosprawną 95
5.5.3. Rehabilitacja zawodowa 95
5.5.4. Rehabilitacja społeczna 96
5.5.5. Rehabilitacja lecznicza 96
5.5.6. Rola lekarza w postępowaniu z osobą niepełnosprawną 96
5.5.7. Podsumowanie 97
Pytania kontrolne 97

6. Jakość opieki medycznej 99

6.1. Jakość opieki – Tomasz Tomasik, Adam Windak 99
6.1.1. Podstawowe pojęcia i definicje 99
6.1.2. Cykl poprawy jakości 100
6.1.3. Metody zapewnienia jakości 105
6.1.4. Ustawiczny rozwój zawodowy lekarzy rodzinnych 108
Pytania kontrolne 109
Piśmiennictwo 109

6.2. Elementy EBM – Roman Topór-Mądry, Tomasz Bochenek 110
6.2.1. Co to jest EBM? 110
6.2.2. Praktykowanie EBM 110
6.2.3. Metodyka EBM 111
6.2.4. Podsumowanie EBM 119
Pytania kontrolne 120

6.3. Farmakoekonomika i ocena technologii medycznych – Tomasz Bochenek, Roman Topór-Mądry 120
6.3.1. Farmakoekonomika 120
6.3.2. Rodzaje kosztów 121
6.3.3. Rodzaje analiz farmakoekonomicznych 121
6.3.4. Analizy farmakoekonomiczne „krok po kroku” 123
6.3.5. Praktyczne zastosowania analiz farmakoekonomicznych i HTA 125
Pytania kontrolne 126
Piśmiennictwo 126

7. Psychologia na potrzeby lekarza rodzinnego – Ewa Wojtyna 127

7.1. Wybrane problemy i zaburzenia psychiczne w okresie adolescencji 127
7.1.1. Wprowadzenie 127
7.1.2. Wybrane psychologiczne aspekty dojrzewania 128
7.1.3. Adolescent w systemie rodzinnym – implikacje dla lekarza rodzinnego 129
7.1.4. Wybrane problemy i zaburzenia psychiczne – rola lekarza rodzinnego w diagnozie i leczeniu 132

7.2. Wybrane problemy i zaburzenia psychiczne w okresie dorosłości 138
7.2.1. Psychologiczny aspekt wyzwań okresu dorosłości 138
7.2.2. Zaburzenia związane ze stresem i zaburzenia depresyjno-lękowe 139
7.2.3. Nadużywanie substancji psychoaktywnych, leczniczych i suplementów 144
7.2.4. Zachowania zdrowotne 146
7.2.5. Objawy psychiczne jako skutek problemów somatycznych i efekt zażywanych leków 147
7.2.6. Korzyści wtórne z choroby 147
Pytania kontrolne 148
Piśmiennictwo 148

8. Etyka w praktyce lekarza rodzinnego – Maciej Godycki-Ćwirko, Witold Lukas 149

8.1. Wartości, zasady i postawy etyczne 149

8.2. Tajemnica lekarska 151

8.3. Prawa i odpowiedzialność pacjenta 151
8.3.1. Prawa pacjenta 151
8.3.2. Odpowiedzialność pacjenta 153
Pytania kontrolne 153

9. Informatyzacja w podstawowej opiece zdrowotnej – Rafał Kacorzyk 155

9.1. Wprowadzenie 155

9.2. Informatyzacja praktyki podstawowej opieki zdrowotnej 155

9.3. Ochrona danych osobowych 157

9.4. Telemedycyna 158

9.5. Narzędzia informatyczne wspierające lekarza 159
Pytania kontrolne 160
Piśmiennictwo 160

10. Stany zagrożenia życia w praktyce lekarza rodzinnego – Wojciech Gaszyński 161

10.1. Reanimacja i resuscytacja 161
10.1.1. Definicje 161

10.2. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa 161
10.2.1. Podstawowe zabiegi podtrzymywania życia (ABC) 161
10.2.2. Utrzymanie drożności górnych dróg oddechowych 162
10.2.3. Rozpoczęcie sztucznego oddychania 162
10.2.4. Błędy i niebezpieczeństwa związane z wentylacją 164

10.3. Podjęcie masażu serca – uciskanie klatki piersiowej 165
10.3.1. Pośredni masaż serca 165

10.4. Defibrylacje (mechaniczna i elektryczna) 166
10.4.1. Postępowanie w przypadku resuscytacji dzieci poniżej 8. roku życia (pediatric basic life support, BLS-P) 168

10.5. Wytyczne Polskiej i Europejskiej Rady Resuscytacji 169
10.5.1. A (airway) – utrzymywanie drożności górnych dróg oddechowych 169
10.5.2. B (breathing) – rozpoczęcie sztucznego oddychania 169
10.5.3. C (circulation) – podjęcie masażu serca 169
10.5.4. D (drugs) – farmakoterapia 170
10.5.5. E (electrocardiography) – elektrokardiografia 172
10.5.6. F (fibrillation) – defibrylacja 172
10.5.7. Czynniki mogące zwiększać szanse przeżycia pacjenta 173

10.6. Ostra duszność krtaniowa 173

10.7. Farmakoterapia w niestabilnej chorobie niedokrwiennej serca i zawale mięśnia sercowego 175
10.7.1. Farmakoterapia w niestabilnej chorobie niedokrwiennej serca 175
10.7.2. Farmakoterapia w zawale mięśnia sercowego (MONA) 175
10.7.3. Leki stosowane w niestabilnej chorobie niedokrwiennej i zawale mięśnia sercowego 175

10.8. Wyposażenie gabinetu lekarza rodzinnego w zakresie resuscytacji krążeniowo-oddechowej 176
10.8.1. Sprzęt 176
10.8.2. Leki 176
Pytania kontrolne 176

11. Choroby serca i nadciśnienie – Jan Henryk Goch, Aleksander Goch 177

11.1. Choroba niedokrwienna serca 177
11.1.1. Informacje ogólne 177
11.1.2. Podział kliniczny choroby niedokrwiennej serca 178
11.1.3. Diagnostyka i leczenie stabilnej dławicy piersiowej 179
11.1.4. Ostry zespół wieńcowy z uniesieniem odcinka ST – zawał serca z uniesieniem ST (STEMI) 180
11.1.5. Ostry zespół wieńcowy bez uniesienia odcinka ST – zawał serca bez uniesienia ST (NSTEMI) 181
11.1.6. Niestabilna dusznica bolesna 182
11.1.7. Zawał prawej komory serca 182
11.1.8. Powikłania ostrych zespołów wieńcowych 182
11.1.9. Postępowanie po przebyciu ostrego zespołu wieńcowego 188

11.2. Diagnostyka różnicowa bólów w klatce piersiowej 188
11.2.1. Rozwarstwienie aorty (tętniak rozwarstwiający aorty) typu A (rozwarstwienie obejmuje aortę wstępującą) i B (rozwarstwienie nie obejmuje aorty wstępującej) 188
11.2.2. Zapalenia osierdzia 188
11.2.3. Bóle opłucnowe 189
11.2.4. Zatorowość płucna 189
11.2.5. Bóle mięśniowo-stawowe 189
11.2.6. Choroba refluksowa przełyku 189
11.2.7. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy 190
11.2.8. Choroby wątroby i dróg żółciowych 190

11.3. Zapalenie mięśnia sercowego i wsierdzia 190
11.3.1. Gorączka reumatyczna 190
11.3.2. Pierwotne zapalenie mięśnia sercowego 190
11.3.3. Infekcyjne zapalenie wsierdzia (IZW) 191

11.4. Kardiomiopatie 192
11.4.1. Kardiomiopatie pierwotne 192
11.4.2. Kardiomiopatie wtórne 194

11.5. Wady serca 194
11.5.1. Wrodzone wady serca 194
11.5.2. Nabyte wady serca 195

11.6. Zaburzenia rytmu i przewodzenia 198
11.6.1. Zaburzenia rytmu 198
11.6.2. Zaburzenia przewodzenia 204

11.7. Choroby osierdzia 204
11.7.1. Ostre zapalenie osierdzia 204
11.7.2. Zaciskające zapalenie osierdzia 205
11.7.3. Tamponada serca 205

11.8. Choroby serca u kobiet w ciąży 205

11.9. Niewydolność serca 206

11.10. Nadciśnienie tętnicze 208
11.10.1. Nadciśnienie tętnicze pierwotne 208
11.10.2. Nadciśnienie tętnicze wtórne 211
11.10.3. Leczenie nadciśnienia tętniczego 213
Pytania kontrolne 220

12. Choroby układu oddechowego oraz problemy alergologiczne w praktyce lekarza rodzinnego 221

12.1. Zakażenia układu oddechowego – Iwona Grzelewska-Rzymowska 221
12.1.1. Zapalenie płuc (pneumonia) 221
12.1.2. Ostre zapalenie oskrzeli 228

12.2. Przewlekła obturacyjna choroba płuc – Paweł Górski, Iwona Grzelewska-Rzymowska 229
12.2.1. Fenotypy przewlekłej obturacyjnej choroby płuc 233
12.2.2. Przewlekła obturacyjna choroba płuc jako choroba wielonarządowa 233
12.2.3. Całościowa, zindywidualizowana ocena POChP 234
12.2.4. Postępowanie lecznicze 236
12.2.5. Zaostrzenia przewlekłej obturacyjnej choroby płuc 243
Pytania kontrolne (do podrozdz. 12.1 i 12.2) 244

12.3. Astma – Paweł Górski, Iwona Grzelewska-Rzymowska 244
12.3.1. Fenotypy astmy 247
12.3.2. Ocena stopnia ciężkości astmy 248
12.3.3. Ocena kontroli astmy 248
12.3.4. Długotrwałe leczenie astmy 249
12.3.5. Astma ciężka (oporna na leczenie) 252
12.3.6. Zaostrzenia astmy 253
12.3.7. Astma z nadwrażliwością na ASA (aspirynę) i inne niesteroidowe leki przeciwzapalne 254
12.3.8. Astma a ciąża 254
12.3.9. Zespół nakładania astma–POChP 255
Pytania kontrolne 256

12.4. Ostry napad astmy – Paweł Górski 256
Pytania kontrolne 258

12.5. Wstrząs anafilaktyczny – Paweł Górski 258
Pytania kontrolne 259

12.6. Odma opłucnowa – Adam Antczak, Adam Białas, Paweł Górski 259
12.6.1. Odma pourazowa 259
12.6.2. Odma samoistna 259
Pytania kontrolne 260

12.7. Rak płuca – Iwona Grzelewska-Rzymowska 261
Pytania kontrolne 267

12.8. Choroby śródmiąższowe płuc – Wojciech J. Piotrowski 267
12.8.1. Wybrane choroby śródmiąższowe 269
12.8.2. Zadania lekarza rodzinnego 273
Pytania kontrolne 273

12.9. Alergiczny nieżyt nosa – Piotr Kuna, Marta Kołacińska-Flont 273

12.10. Atopowe i kontaktowe zapalenie skóry – Piotr Kuna, Marta Kołacińska-Flont 279

12.11. Pokrzywki i obrzęk naczynioruchowy – Piotr Kuna, Marta Kołacińska-Flont 283
Pytania kontrolne (do podrozdz. 12.9–12.11) 286

12.12. Obturacyjny bezdech senny w praktyce lekarza rodzinnego – Maciej Król, Dariusz Nowak 286
Pytania kontrolne 289

13. Podstawy onkologii – Piotr Potemski 291

13.1. Profilaktyka pierwotna i wtórna 292
13.1.1. Profilaktyka pierwotna 292
13.1.2. Profilaktyka wtórna 293

13.2. Najczęstsze objawy wskazujące na konieczność wdrożenia diagnostyki w kierunku choroby nowotworowej 294
13.2.1. Nieprawidłowe krwawienia 294
13.2.2. Niegojące się owrzodzenia skóry lub błon śluzowych 294
13.2.3. Zmiany barwnikowe, które zmieniają swój wygląd lub powiększają się 294
13.2.4. Chrypka 294
13.2.5. Kaszel 294
13.2.6. Niedokrwistość 295
13.2.7. Zaburzenia czynności przewodu pokarmowego 295
13.2.8. Objawy dyspeptyczne 295
13.2.9. Zaburzenia połykania 295
13.2.10. Objawy dysuryczne 295
13.2.11. Utrata ciężaru ciała, przewlekła gorączka, osłabienie 295
13.2.12. Ból 295
13.2.13. Guz 295

13.3. Zasady postępowania w wybranych objawach i stanach towarzyszących chorobie nowotworowej 295
13.3.1. Ból 296
13.3.2. Duszność 300
13.3.3. Gorączka 300
13.3.4. Infekcje 300
13.3.5. Krwawienie 301
13.3.6. Niedokrwistość 301
13.3.7. Biegunka 301
13.3.8. Obrzęki 302
13.3.9. Powikłania zakrzepowo-zatorowe 302
13.3.10. Oliguria 302
13.3.11. Niedrożność przewodu pokarmowego 302
13.3.12. Stany psychiatryczne 303
13.3.13. Zespół ciasnoty śródczaszkowej (obrzęk mózgu) 303
13.3.14. Zespół żyły głównej górnej 303
13.3.15. Hiperkalcemia 303

13.4. Postępowanie u chorych z wybranymi objawami niepożądanymi leczenia przeciwnowotworowego 303
13.4.1. Powikłania hematologiczne 303
13.4.2. Nudności i wymioty 304
13.4.3. Zapalenie błon śluzowych jamy ustnej i przewodu pokarmowego 304
13.4.4. Uszkodzenie układu krążenia 305

13.5. Badania kontrolne po zakończonym leczeniu onkologicznym 305
13.5.1. Rak piersi 305
13.5.2. Rak jelita grubego 305
13.5.3. Rak płuca 305
13.5.4. Rak gruczołu krokowego 305
Pytania kontrolne 306

14. Choroby układu pokarmowego w praktyce lekarza rodzinnego – Maciej Gonciarz, Zbigniew Gonciarz 307

14.1. Objawy chorobowe ze strony górnego odcinka przewodu pokarmowego 307
14.1.1. Zgaga (łac. pyrosis) 307
14.1.2. Choroba refluksowa (GERD) 307
14.1.3. Dysfagia 307
14.1.4. Zaburzenia motoryki przełyku 308
14.1.5. Zakażenie bakteriami Helicobacter pylori 309
14.1.6. Profilaktyka uszkodzeń przewodu pokarmowego wywołanych niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (NLPZ) 309
14.1.7. Rak przełyku 310
14.1.8. Zapalenia żołądka 310
14.1.9. Wrzód trawienny żołądka i dwunastnicy 311
14.1.10. Rak żołądka 312

14.2. Choroby jelita cienkiego 312
14.2.1. Choroba trzewna (celiakia) 312
14.2.2. Wrażliwość na gluten niezwiązana z celiakią 313
14.2.3. Alergie pokarmowe i nietolerancje pokarmowe 313
14.2.4. Niedokrwienie jelit 313
14.2.5. Zespół przerostu flory bakteryjnej jelita cienkiego 314
14.2.6. Guzy jelita cienkiego 314

14.3. Objawy chorobowe ze strony dolnego odcinka przewodu pokarmowego 314
14.3.1. Biegunka 314
14.3.2. Choroby czynnościowe jelit 315
14.3.3. Choroby jelita grubego 315

14.4. Choroby wątroby 320
14.4.1. Interpretacja laboratoryjnych testów wątrobowych 320
14.4.2. Ocena zdolności syntetyzujących hepatocytów 321
14.4.3. Badania wskazujące na etiologię chorób wątroby 321
14.4.4. Zapalenia wątroby 322
14.4.5. Metaboliczne choroby wątroby 324
14.4.6. Alkoholowe choroby wątroby 325
14.4.7. Niealkoholowe stłuszczeniowe choroby wątroby (non-alcoholic fatty liver disease, NAFLD) 326
14.4.8. Autoimmunologiczne choroby wątroby 326
14.4.9. Polekowe uszkodzenia wątroby (drug induced liver injury, DILI) 328
14.4.10. Marskość wątroby 328
14.4.11. Choroby naczyniowe wątroby 331
14.4.12. Zmiany ogniskowe wątroby 332
14.4.13. Pierwotne nowotwory złośliwe wątroby 333

14.5. Choroby dróg żółciowych 334
14.5.1. Kamica żółciowa 334
14.5.2. Kamica pęcherzyka żółciowego 334
14.5.3. Ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego 335
14.5.4. Przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego 335
14.5.5. Kamica przewodowa 335

14.6. Choroby trzustki 336
14.6.1. Ostre zapalenie trzustki (OZT) 336
14.6.2. Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) 337
14.6.3. Autoimmunologiczne zapalenie trzustki (AZT) 337
14.6.4. Rak trzustki 337
Pytania kontrolne 338

15. Problemy pediatryczne w praktyce lekarza rodzinnego 339

15.1. Opieka nad noworodkiem – Urszula Godula-Stuglik 339
15.1.1. Pielęgnacja skóry i kikuta pępowiny 340
15.1.2. Odrębności badania przedmiotowego noworodka 341
15.1.3. Żywienie noworodka 343
15.1.4. Szczepienia u noworodków – obowiązki lekarza rodzinnego 347
15.1.5. Najczęstsze problemy zdrowotne noworodka 347
15.1.6. Noworodek matki HIV (+) 354
15.1.7. Postępowanie z noworodkiem z letalną wadą rozwojową (zgodnie z zasadami Deklaracji Helsińskiej i Dyrektywą Unii Europejskiej) 355
15.1.8. Wizyta patronażowa 355

15.2. Wybrane aspekty relacji lekarz–rodzice–dziecko – Witold Lukas, Aleksandra Oleksiak 356
15.2.1. Podejmowanie decyzji o udaniu się do lekarza 358
15.2.2. Wzajemne oddziaływanie – budowanie kontaktu 360
15.2.3. Definiowanie problemu zdrowotnego pacjenta 363
15.2.4. Wyjaśnienie sytuacji zdrowotnej pacjenta 366
15.2.5. Ustalenie zakresu zgodności poglądów i planu działania (sformułowanie zaleceń lekarskich) 366

15.3. Ocena rozwoju psychoruchowego niemowlęcia i małego dziecka – Witold Lukas, Elżbieta Mizgała-Izworska 367
15.3.1. Podstawowe prawa rozwoju dziecka 367
15.3.2. Metody oceny rozwoju psychoruchowego dostępne w praktyce lekarza rodzinnego 368
15.3.3. Czynniki wpływające negatywnie na prawidłową ocenę rozwoju psychoruchowego 368
15.3.4. Funkcjonalna diagnostyka rozwojowa jako ocena kompleksowa rozwoju dziecka 369
15.3.5. Badanie niemowlęcia według Vojty 375

15.4. Ocena rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka w wieku od 3 do 18 lat – Maria Rybakowa 379
15.4.1. Wskaźniki prawidłowego wzrastania i dojrzewania 379
15.4.2. Rozwój psychiczny w okresie wczesnego dzieciństwa, szkolnym i pokwitania – metody oceny 397

15.5. Żywienie dzieci zdrowych – Janusz Książyk 398
15.5.1. Żywienie dzieci w 1. roku życia 398
15.5.2. Żywienie dzieci w 2.–3. roku życia 400
Piśmiennictwo 401

15.6. Prewencja w wieku rozwojowym – Witold Lukas 403
15.6.1. Zapobieganie krzywicy 403
15.6.2. Zapobieganie próchnicy 408
15.6.3. Profilaktyczne badanie lekarskie populacji w wieku rozwojowym – Mirosław Ruciński 412
Piśmiennictwo 418

15.7. Szczepienia ochronne w praktyce lekarza rodzinnego – Honorata Błaszczyk 418
15.7.1. Podstawy prawne wykonywania szczepień ochronnych 418
15.7.2. Organizacja punktu szczepień 420
15.7.3. Ogólne zasady wykonywania szczepień 421
15.7.4. Realizacja szczepień ochronnych w sytuacjach szczególnych 423
15.7.5. Objawy niepożądane i przeciwwskazania do szczepień 425
Piśmiennictwo 426

15.8. Częstość występowania chorób wieku dziecięcego – Urszula Godula-Stuglik 427
15.8.1. Ostre epizody w codziennej praktyce ambulatoryjnej 427
15.8.2. Wybrane choroby uwarunkowane genetycznie i choroby metaboliczne 431
15.8.3. Choroby przewlekłe 433

15.9. Dziecko z gorączką – codzienny gość w poradni i szpitalnym oddziale ratunkowym – Jacek Grygalewicz 438
15.9.1. Gorączka – definicja i charakter zjawiska 438
15.9.2. Pirogeneza 438
15.9.3. Gorączka u dzieci – występowanie 440
15.9.4. Stan gorączkowy – komponenty 440
15.9.5. Bardzo wysoka gorączka i hipertermia 440
15.9.6. Gorączka: granica bezpieczeństwa 441
15.9.7. Gorączka jako sojusznik 441
15.9.8. Postępowanie przeciwgorączkowe 441
15.9.9. Miejsca i sposoby mierzenia ciepłoty ciała u dzieci 443
15.9.10. Gorączka niejasnego pochodzenia u dzieci (fever of unknown origin, FUO; fever without source, FWS) 443
15.9.11. Gorączki okresowe 445
Piśmiennictwo 446

15.10. Symptomatologia i leczenie chorób układu oddechowego – Andrzej Radzikowski, Aleksandra Banaszkiewicz 447
15.10.1. Patofizjologia i leczenie objawowe zakażeń dróg oddechowych 447
15.10.2. Podstawy racjonalnej antybiotykoterapii w zakażeniach dróg oddechowych 453

15.11. Symptomatologia najczęściej występujących chorób układu pokarmowego – Jerzy Socha 461
15.11.1. Wymioty 461
15.11.2. Bóle brzucha 461
15.11.3. Biegunka 463
15.11.4. Nieswoiste zapalenie jelit 464
15.11.5. Zaparcia 465
15.11.6. Żółtaczka 465
15.11.7. Ostra i przewlekła niewydolność wątroby 467
15.11.8. Niedożywienie 467

15.12. Diagnostyka i leczenie chorób układu krążenia w wieku rozwojowym – Lesław Szydłowski, Maria Popczyńska-Marek 469
15.12.1. Fizjologiczne odrębności układu krążenia w wieku rozwojowym 469
15.12.2. Symptomatologia wad i chorób serca 472
15.12.3. Badania pomocnicze w podstawowej diagnostyce układu krążenia 473
15.12.4. Postępowanie doraźne w stanach naglących pochodzenia kardiogennego 478
15.12.5. Udział i rola lekarza rodzinnego w kompleksowym leczeniu wad i chorób serca u dzieci 484

15.13. Wybrane problemy z zakresu hematologii – Danuta Sońta-Jakimczyk 486
15.13.1. Podział niedokrwistości 486
15.13.2. Podstawowe badania laboratoryjne 486
15.13.3. Niedokrwistości niedoborowe 486
15.13.4. Zwiększony rozpad krwinek czerwonych (niedokrwistość hemolityczna) 488
15.13.5. Sferocytoza wrodzona 488
15.13.6. Hemoglobinopatie 488
15.13.7. Skazy krwotoczne 489
15.13.8. Białaczki i chłoniaki złośliwe 493
15.13.9. Powiększone węzły chłonne 495

15.14. Wybrane problemy endokrynologiczne – Maria Rybakowa 497
15.14.1. Opóźnione wzrastanie 498
15.14.2. Choroby tarczycy u dzieci i młodocianych 501
15.14.3. Zaburzenia odżywiania 504
15.14.4. Wrodzony przerost nadnerczy 508
15.14.5. Choroba i zespół Cushinga 509

15.15. Reumatologia wieku rozwojowego – Lidia Rutkowska-Sak 510
15.15.1. Gorączka reumatyczna 510
15.15.2. Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS) 511
15.15.3. Młodzieńcze zapalenie skórno-mięśniowe (MZSM) 514
15.15.4. Toczeń rumieniowaty układowy (TRU) 515
15.15.5. Twardzina 516
15.15.6. Zapalenia naczyń 517
Piśmiennictwo 519

15.16. Pediatria metaboliczna na potrzeby lekarza rodzinnego – Ewa Pronicka 519
15.16.1. Rola i zasady konsultacji metabolicznej w pracy lekarza rodzinnego 522
15.16.2. Formy konsultacji metabolicznej 524
15.16.3. Szczegółowa symptomatologia wad metabolizmu 525

15.17. Problemy nastolatków i młodocianych w praktyce lekarza rodzinnego – Maria Rybakowa 527
15.17.1. Układ hormonalny w okresie pokwitania i dojrzewania 528
15.17.2. Konstytucyjne opóźnienie wzrostu i rozwoju 529
15.17.3. Zaburzenia miesiączkowania u dziewcząt 530
15.17.4. Hirsutyzm 531
15.17.5. Ginekomastia 531
15.17.6. Psychospołeczne zaburzenia wieku młodzieńczego i ich profilaktyka 531

15.18. Wybrane zagadnienia z nefrologii dziecięcej w praktyce lekarza rodzinnego – Danuta Zwolińska 533
15.18.1. Podstawowe badania w diagnostyce chorób układu moczowego 533
15.18.2. Wskaźniki funkcji nerek 536
15.18.3. Diagnostyka radiologiczna chorób układu moczowego 536
15.18.4. Zakażenie układu moczowego u dzieci 537
15.18.5. Kamica układu moczowego 545
15.18.6. Moczenie nocne 548
15.18.7. Kłębuszkowe zapalenie nerek (KZN) 554
15.18.8. Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek (OKZN) 554
15.18.9. Nefropatia IgA 555
15.18.10. Zewnątrzwłośniczkowe kłębuszkowe zapalenie nerek 556
15.18.11. Błoniaste kłębuszkowe zapalenie nerek (nefropatia błoniasta) 557
15.18.12. Błoniastorozplemowe kłębuszkowe zapalenie nerek (mezangiokapilarne kłębuszkowe zapalenie nerek) 558
15.18.13. Zespół nerczycowy (ZN) 559
15.18.14. Ostre uszkodzenie nerek (acute kidney injury, AKI) 563
15.18.15. Przewlekła choroba nerek (PChN) 567
Piśmiennictwo 569

15.19. Wady postawy. Skrzywienia kręgosłupa – Ireneusz M. Kowalski 570
Piśmiennictwo 586

15.20. Problemy chirurgii dziecięcej – Józef Dzielicki, Wojciech Korlacki 587
15.20.1. Rany 587
15.20.2. Zakażenia tkanek miękkich 590
15.20.3. Złamania kości 592
15.20.4. Stłuczenia, skręcenia i zwichnięcia 593
15.20.5. Oparzenia 594
15.20.6. Obrażenia i schorzenia chirurgiczne w obrębie głowy 596
15.20.7. Schorzenia chirurgiczne w obrębie szyi 598
15.20.8. Urazy, wady rozwojowe i schorzenia klatki piersiowej 599
15.20.9. Urazy i schorzenia chirurgiczne jamy brzusznej 604
15.20.10. Pojęcia „ostrego brzucha” i „ostrej moszny” 608
15.20.11. Wady zewnętrznych narządów płciowych 608
15.20.12. Podstawowe zasady znieczulania 610
15.20.13. Współpraca z oddziałem chirurgii jednego dnia 611
15.20.14. Chirurgia małoinwazyjna 612

15.21. Najczęstsze choroby zakaźne – Urszula Godula-Stuglik 613
15.21.1. Choroby wysypkowe 613
15.21.2. Inne choroby zakaźne 618
15.21.3. Choroby odzwierzęce 621

15.22. Problemy HIV i AIDS u dzieci i młodzieży – Magdalena Marczyńska, Małgorzata Szczepańska-Putz 625
15.22.1. Drogi zakażenia HIV 625
15.22.2. Przebieg zakażenia wertykalnego HIV u dzieci 626
15.22.3. Diagnostyka dzieci matek HIV-dodatnich 626
15.22.4. Klasyfikacja zakażenia HIV u dzieci 627
15.22.5. Zasady leczenia zakażenia HIV 628
15.22.6. Profilaktyka zakażeń oportunistycznych 629
15.22.7. Program szczepień ochronnych 630
Pytania kontrolne 631

16. Problemy położnictwa i ginekologii w praktyce lekarza rodzinnego – Jacek Suzin, Wiesław Tyliński, Grzegorz Surkont, Edyta Wlaźlak, Maria Szubert, Katarzyna Kowalczyk-Amico 633

16.1. Fizjologia układu rozrodczego 633
16.1.1. Anatomia żeńskich narządów płciowych 633
16.1.2. Cykl miesiączkowy 633
16.1.3. Zapłodnienie 635
16.1.4. Menopauza 635
16.1.5. Badanie ginekologiczne 636

16.2. Stany nagłe w ginekologii 637
16.2.1. Nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych 637
16.2.2. Stany zapalne żeńskich narządów płciowych 639
16.2.3. Bóle podbrzusza 644

16.3. Uroginekologia 645
16.3.1. Dolegliwości w obrębie pęcherza moczowego i cewki moczowej 646
16.3.2. Leczenie wysiłkowego nietrzymania moczu i pęcherza nadreaktywnego 647
16.3.3. Inne postacie nietrzymania moczu 650
16.3.4. Zaburzenia statyki 650
16.3.5. Skierowanie pacjentki z dolegliwościami uroginekologicznymi do specjalisty z dziedziny uroginekologii 651

16.4. Ciąża i stany nagłe w położnictwie 651
16.4.1. Określanie długości trwania ciąży i spodziewanego terminu porodu 654
16.4.2. Zmiany ogólnoustrojowe w przebiegu ciąży 655
16.4.3. Ogólne zalecenia dla ciężarnych 656
16.4.4. Poród 656
16.4.5. Połóg 657
16.4.6. Patologia połogu 658
16.4.7. Stany nagłe w położnictwie 659

16.5. Leczenie hormonalne w ginekologii 660
16.5.1. Antykoncepcja 660
16.5.2. Menopauza 670
16.5.3. Leczenie hormonalne z innych wskazań 673

16.6. Niepłodność 673
16.6.1. Przyczyny niepłodności 673
16.6.2. Metody umożliwiające ocenę owulacji 675
16.6.3. Badanie nasienia 675
16.6.4. Metody stosowane w medycynie rozrodu 676

16.7. Onkologia ginekologiczna 676
16.7.1. Rak sromu 676
16.7.2. Rak pochwy 677
16.7.3. Rak szyjki macicy 678
16.7.4. Rak endometrium 679
16.7.5. Rak jajnika 680
16.7.6. Rozrosty i nowotwory trofoblastu 682
Pytania kontrolne 683

17. Cukrzyca – Józef Drzewoski 685

17.1. Patogeneza cukrzycy 686

17.2. Główne czynniki sprzyjające rozwojowi T2DM 688

17.3. Insulinooporność 689

17.4. Osłabienie czynności i redukcja masy komórek β 690

17.5. Rola lekarza medycyny rodzinnej w zapobieganiu stanom hiperglikemicznym (prediabetes i cukrzyca) oraz ich leczeniu 691
17.5.1. Kryteria rozpoznania cukrzycy 691
17.5.2. Leczenie zaburzeń gospodarki węglowodanowej 693

17.6. Podsumowanie 696
Pytania kontrolne 697

18. Podstawy otorynolaryngologii dla dorosłych i dzieci – red. J. Bożydar Latkowski 699

18.1. Wybrane choroby uszu oraz współistniejące uszkodzenia słuchu i układu równowagi – J. Bożydar Latkowski, Alina Morawiec-Sztandera 699

18.1.1. Narząd słuchu 699
18.1.2. Układ równowagi 708

18.2. Częste choroby nosa, gardła i krtani oraz stany zakłócające ich sprawność – J. Bożydar Latkowski, Jerzy Kopczyński 712
18.2.1. Nos i zatoki przynosowe 712
18.2.2. Gardło 719
18.2.3. Krtań 723

18.3. Otorynolaryngologia dziecięca – Anna Zakrzewska 726
18.3.1. Stany nagłe w otolaryngologii dziecięcej 726
18.3.2. Najczęstsze choroby laryngologiczne u dzieci 728
Pytania kontrolne 732

19. Choroby reumatyczne w praktyce lekarza rodzinnego – Irena Zimmermann-Górska 733

19.1. Uogólnione choroby tkanki łącznej 733
19.1.1. Reumatoidalne zapalenie stawów 733
19.1.2. Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów 736
19.1.3. Toczeń rumieniowaty układowy 736
19.1.4. Twardzina układowa 737
19.1.5. Zapalenie wielomięśniowe 737
19.1.6. Zespół antyfosfolipidowy 738
19.1.7. Polimialgia reumatyczna 738
19.1.8. Zespół Sjögrena 739
19.1.9. Rumień guzowaty 740

19.2. Spondyloartropatie 740
19.2.1. Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa 740
19.2.2. Łuszczycowe zapalenie stawów 743
19.2.3. Reaktywne zapalenie stawów 744

19.3. Zapalenia stawów spowodowane bezpośrednio zakażeniem bakteryjnym 745

19.4. Zapalenie stawów wywoływane przez kryształy 746
19.4.1. Dna moczanowa 747

19.5. Choroba zwyrodnieniowa stawów 749

19.6. Osteoporoza 751

19.7. Choroby reumatyczne a ciąża 753
19.7.1. Reumatoidalne zapalenie stawów 753
19.7.2. Toczeń rumieniowaty układowy 753
19.7.3. Zespół antyfosfolipidowy 753
19.7.4. Leczenie farmakologiczne chorób reumatycznych w okresie ciąży i karmienia piersią 753
Pytania kontrolne 754

20. Problemy neurologiczne w praktyce lekarza rodzinnego – Antoni Prusiński 755

20.1. Diagnostyka najczęstszych objawów i zaburzeń neurologicznych 755
20.1.1. Bóle głowy 755
20.1.2. Zawroty głowy 757
20.1.3. Bóle barku 758
20.1.4. Bóle okolicy lędźwiowo-krzyżowej 758
20.1.5. Zaburzenia czynności ruchowych 758
20.1.6. Zaburzenia przytomności 759
20.1.7. Zaburzenia mowy 760
20.1.8. Zaburzenia snu 761

20.2. Krótki przegląd ważniejszych jednostek chorobowych i zespołów w neurologii 762
20.2.1. Choroby naczyniowe mózgu 762
20.2.2. Urazy mózgu 765
20.2.3. Guzy mózgu 766
20.2.4. Zatrucia układu nerwowego 767
20.2.5. Wybrane choroby zwyrodnieniowe i metaboliczne 767
20.2.6. Stwardnienie rozsiane 768
20.2.7. Padaczka 769
20.2.8. Migrena i inne samoistne bóle głowy 770
20.2.9. Uszkodzenia pojedynczych nerwów (mononeuropatie) 772
20.2.10. Bólowe zespoły korzeniowe 772
20.2.11. Polineuropatie 773
20.2.12. Choroby mięśni i nerwowo-mięśniowe 774
20.2.13. Zaburzenia neurologiczne w chorobach ogólnoustrojowych i narządów wewnętrznych 775
Pytania kontrolne 776

21. Problemy chirurgiczne i choroby naczyń w praktyce lekarza rodzinnego – Ryszard Markert 777

21.1. Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego 777

21.2. Kamica żółciowa 778

21.3. Żółtaczka jako objaw 779
21.3.1. Żółtaczka mechaniczna 779
21.3.2. Wirusowe zapalenie wątroby 779

21.4. Ostre zapalenie trzustki 780

21.5. Niedrożność jelit 781
21.5.1. Niedrożność wysoka 781
21.5.2. Niedrożność niska 781

21.6. Uwięźnięcie przepukliny zewnętrznej 782
21.6.1. Przepuklina pachwinowa i udowa 782
21.6.2. Przepuklina pępkowa 783

21.7. Choroby sutka 783
21.7.1. Rak sutka 783
21.7.2. Zapalenie i ropień sutka 784

21.8. Choroby naczyń 784
21.8.1. Choroby układu tętniczego 785
21.8.2. Choroby układu żylnego 787

21.9. Proktologia 789

21.10. Chirurgia ambulatoryjna 791
21.10.1. Zakażenia skóry i tkanki podskórnej 791
21.10.2. Kończyna górna 792
21.10.3. Kaszak 795
21.10.4. Brodawki skórne 796
21.10.5. Rak skóry 796
21.10.6. Kończyna dolna 796
Pytania kontrolne 798

22. Podstawowe problemy rehabilitacji w praktyce lekarza rodzinnego 799

22.1. Metody lecznicze stosowane w rehabilitacji medycznej – Jolanta Kujawa, Jolanta Taczała, Agnieszka Zawadzka, Kamila Gworys 799
22.1.1. Kinezyterapia 800
22.1.2. Metody neurofizjologiczne 803
22.1.3. Fizykoterapia 804
22.1.4. Masaż leczniczy 806

22.2. Wybrane zagadnienia z rehabilitacji medycznej – Jolanta Kujawa, Jolanta Taczała, Agnieszka Zawadzka, Kamila Gworys 807
22.2.1. Rehabilitacja w przypadku chorób i zaburzeń wieku rozwojowego 807
22.2.2. Rehabilitacja osób starszych 810
22.2.3. Rehabilitacja kardiologiczna 812
22.2.4. Rehabilitacja osób z chorobami układu oddechowego 813
22.2.5. Rehabilitacja osób z chorobami reumatycznymi 816
Pytania kontrolne 819
Piśmiennictwo (do podrozdz. 22.1 i 22.2) 820

22.3. Rehabilitacja głosu u chorych po laryngektomii całkowitej – Alina Morawiec-Sztandera 820
Pytania kontrolne 822

22.4. Rehabilitacja słuchu – Elżbieta Malenda-Modzelewska, J. Bożydar Latkowski 822
22.4.1. Zasada rehabilitacji głuchot (metoda klasyczna) 825
Pytania kontrolne 826

23. Problemy osób starszych w praktyce lekarza rodzinnego – Krzysztof Socha, Tomasz Kostka 827

23.1. Starzenie się człowieka 827
23.1.1. Chorobowość osób starszych 828
23.1.2. Całościowa ocena geriatryczna 829

23.2. Wybrane geriatryczne jednostki i stany chorobowe 830
23.2.1. Upadki 830
23.2.2. Zespół słabości (zespół kruchości, frailty syndrome) 831
23.2.3. Otępienie 832
23.2.4. Nietrzymanie moczu 834
23.2.5. Nietrzymanie stolca 835
23.2.6. Odleżyny 836
23.2.7. Odmienny obraz kliniczny chorób u osób starszych 838
Pytania kontrolne 840
Piśmiennictwo 840

24. Podstawy farmakologii klinicznej – Józef Drzewoski, Agnieszka Śliwińska 843
Pytania kontrolne 847

25. Choroby układu krwiotwórczego w praktyce lekarza rodzinnego – Tadeusz Robak, Krzysztof Chojnowski, Piotr Smolewski, Halina Urbańska-Ryś, Agata Wrzesień-Kuś 849

25.1. Najczęściej występujące niedokrwistości 849
25.1.1. Niedokrwistość z niedoboru żelaza 851
25.1.2. Niedokrwistości megaloblastyczne 852
25.1.3. Niedokrwistości hemolityczne 853
25.1.4. Niedokrwistość aplastyczna 854

25.2. Skazy krwotoczne 855
25.2.1. Naczyniowe skazy krwotoczne 855
25.2.2. Skazy krwotoczne małopłytkowe 857
25.2.3. Skazy krwotoczne osoczowe 860

25.3. Ostre białaczki 863

25.4. Przewlekłe nowotwory mieloproliferacyjne 868
25.4.1. Przewlekła białaczka szpikowa (CML) 869
25.4.2. Czerwienica prawdziwa (PV) 870
25.4.3. Nadpłytkowość samoistna (ET) 871
25.4.4. Pierwotna mielofibroza (PMF) 872

25.5. Chłoniaki złośliwe 873
25.5.1. Chłoniaki nie-Hodgkina (NHL) 874
25.5.2. Chłoniak Hodgkina 876
25.5.3. Przewlekła białaczka limfocytowa 878
25.5.4. Szpiczak mnogi 879
Pytania kontrolne 881

26. Choroby układu endokrynnego i choroby metaboliczne w praktyce lekarza rodzinnego 883

26.1. Choroby tarczycy – Jolanta Kunert-Radek 883
26.1.1. Badania diagnostyczne w chorobach tarczycy 883
26.1.2. Nadczynność tarczycy 886
26.1.3. Niedoczynność tarczycy 889
26.1.4. Wole obojętne rozlane i guzkowe 891
26.1.5. Rak tarczycy 892
26.1.6. Zapalenia tarczycy 894
26.1.7. Incydentaloma tarczycy 895
Pytania kontrolne 896

26.2. Choroby przysadki – Jolanta Kunert-Radek 896
26.2.1. Układ podwzgórzowo-przysadkowy – nadrzędna rola w układzie endokrynnym 896
26.2.2. Nadczynność przysadki 897
26.2.3. Niedoczynność przysadki 901
26.2.4. Incydentaloma przysadki 902
Pytania kontrolne 903
Piśmiennictwo 903

26.3. Choroby kory nadnerczy – Henryk Stępień 903
26.3.1. Regulacja czynności hormonalnej kory nadnerczy 903
26.3.2. Niedoczynność kory nadnerczy 904
26.3.3. Nadczynność kory nadnerczy 907
26.3.4. Wskazania i przeciwwskazania do kortykoterapii 910
26.3.5. Rakowiak 913
Pytania kontrolne 915

26.4. Pierwotna nadczynność gruczołów przytarczycznych – Jan Komorowski 915
26.4.1. Nadczynność przytarczyc 915
26.4.2. Niedoczynność przytarczyc 917
26.4.3. Hipokalcemia 917
Pytania kontrolne 918

26.5. Otyłość i jadłowstręt psychiczny – Jan Komorowski 918
26.5.1. Otyłość 918
26.5.2. Jadłowstręt psychiczny 921
Pytania kontrolne 923

27. Podstawy chorób narządu ruchu 925

27.1. Wady wrodzone narządu ruchu – Marek Synder 925
27.1.1. Braki i ubytki kończyny 925
27.1.2. Przerosty kończyn 925
27.1.3. Wrodzony zrost promieniowo-łokciowy 925
27.1.4. Rozwojowa (zwana dawniej wrodzoną) dysplazja stawu biodrowego (developmental dysplasia of the hip, DDH) 926

27.2. Wady wrodzone klatki piersiowej – Marek Synder 927
27.2.1. Wrodzone wysokie ustawienie łopatki (tzw. choroba Sprengla) 927
27.2.2. Klatka piersiowa lejkowata 927
27.2.3. Klatka piersiowa kurza (pectus carinatum) 928
27.2.4. Wrodzony kręcz szyi (torticollis) 928

27.3. Wady postawy – Marek Synder 928
27.3.1. Plecy okrągłe 929
27.3.2. Boczne skrzywienie kręgosłupa, tzw. skolioza 929
27.3.3. Zaburzenia statyki 930

27.4. Zmiany zwyrodnieniowe stawów – Marek Synder 931
27.4.1. Zmiany zwyrodnieniowe stawu biodrowego 931
27.4.2. Zmiany zwyrodnieniowe stawu kolanowego 932
27.4.3. Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa 933
27.4.4. Zmiany zwyrodnieniowe stawu ramiennego 933

27.5. Postępowanie po urazach narządu ruchu – Andrzej Grzegorzewski 933
27.5.1. Postępowanie u pacjentów z opatrunkiem gipsowym 934
27.5.2. Postępowanie po urazach więzadłowo-torebkowych 934

27.6. Zmiany przeciążeniowe narządu ruchu – Andrzej Grzegorzewski 935
Pytania kontrolne 936

28. Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa – zespoły bólowe – Andrzej Radek, Maciej Radek 937

28.1. Rola krążka międzykręgowego i jego patologia 937

28.2. Diagnostyka chorób zwyrodnieniowych kręgosłupa 937

28.3. Procesy chorobowe krążka międzykręgowego 938

28.4. Leczenie 940
Pytania kontrolne 941

29. Problemy urologiczne w praktyce lekarza rodzinnego – Andrzej Prelich 943

29.1. Krwiomocz 943
29.2. Tamponada pęcherza moczowego 944
29.3. Ostre zapalenie pęcherza moczowego 944
29.4. Zatrzymanie moczu 945
29.5. Ostre zapalenie gruczołu krokowego 946
29.6. Kolka nerkowa 946
29.7. Zakażone wodonercze 947
29.8. Zapalenie najądrza i jądra 947
29.9. Skręt jądra 947
29.10. Zgorzel Fourniera 948
29.11. Guzy jądra 948
29.12. Rak stercza 949
29.13. Parafimoza (zadzierzgnięcie napletka) 949
29.14. Uraz nerki 950
29.15. Uraz pęcherza moczowego 950
29.16. Uraz cewki moczowej 950
29.17. Urazy moszny i jąder 951
Pytania kontrolne 951
Piśmiennictwo 951

30. Podstawowe problemy dermatologii w praktyce lekarza rodzinnego 953

30.1. Zakażenia bakteryjne – Anna Woźniacka, Anna Sysa-Jędrzejowska 953
30.1.1. Zapalenie mieszków włosowych (folliculitis) 953
30.1.2. Czyrak (furunculus) 953
30.1.3. Róża (erysipelas) 954
30.1.4. Liszajec zakaźny (impetigo contagiosa) 954
30.1.5. Niesztowica (ecthyma) 955

30.2. Gruźlica – Anna Woźniacka, Anna Sysa-Jędrzejowska 955
30.2.1. Gruźlica toczniowa (tuberculosis luposa) 955

30.3. Grzybice skóry – Anna Woźniacka, Anna Sysa-Jędrzejowska 955
30.3.1. Grzybica skóry gładkiej (tinea cutis glabrae) 955
30.3.2. Grzybica stóp (tinea pedis) 956
30.3.3. Grzybica paznokci (tinea unguium) 956
30.3.4. Łupież pstry (pityriasis versicolor) 957

30.4. Zakażenia pasożytnicze – Anna Woźniacka, Anna Sysa-Jędrzejowska 957
30.4.1. Świerzb (scabies) 957
30.4.2. Wszawica głowowa (pediculosis capillitii) 957

30.5. Choroby wirusowe – Anna Woźniacka, Anna Sysa-Jędrzejowska 958
30.5.1. Półpasiec (zoster) 958
30.5.2. Opryszczka zwykła (herpes simplex) 958
30.5.3. Brodawki zwykłe (verrucae vulgares) 959

30.6. Rumienie – Anna Woźniacka, Anna Sysa-Jędrzejowska 960
30.6.1. Rumień wielopostaciowy wysiękowy (erythema exsudativum multiforme) 960
30.6.2. Toksyczna nekroliza naskórka (toxic epidermal necrolysis, syndroma Lyell – zespół Lyella) 960
30.6.3. Rumień guzowaty (erythema nodosum) 961

30.7. Atopowe zapalenie skóry 961

30.8. Łuszczyca zwyczajna ( psoriasis vulgaris ) – Anna Woźniacka, Anna Sysa-Jędrzejowska 961

30.9. Choroby pęcherzowe – Anna Woźniacka, Anna Sysa-Jędrzejowska 962
30.9.1. Pęcherzyca (pemphigus) 962
30.9.2. Pemfigoid 963
30.9.3. Opryszczkowate zapalenie skóry (dermatitis herpetiformis, morbus Duhring – choroba Dühringa) 963

30.10. Choroby tkanki łącznej – Anna Woźniacka, Anna Sysa-Jędrzejowska 964
30.10.1. Zmiany skórne w przebiegu tocznia rumieniowatego 964
30.10.2. Zmiany skórne w przebiegu zapalenia skórno-mięśniowego 965
30.10.3. Twardzina układowa (systemic sclerosis) 965
30.10.4. Twardzina ograniczona (morphea, sclerodermia circumscripta) 966

30.11. Owrzodzenie goleni 967

30.12. Trądzik – Anna Woźniacka, Anna Sysa-Jędrzejowska 967

30.13. Nowotwory skóry – Anna Woźniacka, Anna Sysa-Jędrzejowska 968
30.13.1. Rak podstawnokomórkowy (basal cell carcinoma, BCC) 968
30.13.2. Rak kolczystokomórkowy (carcinoma spinocellulare) 968
30.13.3. Czerniak złośliwy (melanoma malignum) 969
Pytania kontrolne (do podrozdz. 30.1–30.13) 969

30.14. Choroby przenoszone drogą płciową – Jolanta Dorota Torzecka 970
30.14.1. Kiła (lues, syphilis) 970
30.14.2. Rzeżączka (gonorrhoea) 971
30.14.3. Nierzeżączkowe zapalenie cewki moczowej 973
Pytania kontrolne 974

31. Niektóre postacie grzybic – Piotr Kurnatowski, Anna J. Kurnatowska 975

31.1. Grzybice układu oddechowego 975
31.1.1. Grzybice nosa i zatok przynosowych 975
31.1.2. Grzybice krtani 976
31.1.3. Grzybice dolnych dróg oddechowych 977

31.2. Grzybice układu pokarmowego 980
31.2.1. Grzybice jamy ustnej i gardła 980
31.2.2. Grzybice przełyku, żołądka i jelit 982

31.3. Grzybice wieloogniskowe i uogólnione 983
Pytania kontrolne 985
Piśmiennictwo 985

32. Podstawowe choroby jamy ustnej – Anna J. Kurnatowska, Piotr Kurnatowski 987

32.1. Choroby jamy ustnej przebiegające z zanikiem błony śluzowej 987
32.1.1. Zapalenie kątów ust (zajady) 987
32.1.2. Zapalenie jamy ustnej protetyczne (stomatopatia protetyczna) 987
32.1.3. Zapalenie jamy ustnej w przebiegu cukrzycy 988

32.2. Choroby jamy ustnej przebiegające z wytwarzaniem aft 988

32.3. Zapalenie jamy ustnej ze zmianami martwiczo-wrzodziejącymi 989
32.3.1. Zapalenie jamy ustnej białaczkowe 989

32.4. Zmiany w jamie ustnej w przebiegu AIDS 989

32.5. Stomatodynia (pieczenie jamy ustnej) 990

32.6. Ropień okołozębowy (ropień przyzębny) 991

32.7. Stany przedrakowe 991

32.8. Zapalenie jamy ustnej uczuleniowe (kontaktowa alergia, alergiczne zapalenie błony śluzowej) 992

32.9. Cuchnienie z ust (cuchnący oddech, halitosis, przykry zapach z ust) 994

32.10. Zaburzenia czynności stawów skroniowo-żuchwowych (artropatia skroniowo-żuchwowa, dysfunkcja skroniowo-żuchwowa, mioartropatia, zespół Costena) 994
Pytania kontrolne 995
Piśmiennictwo 995

33. Podstawy nefrologii – Michał Nowicki 997

33.1. Przewlekła choroba nerek 997

33.2. Ostre uszkodzenie nerek ( acute kidney injury , AKI) 1001

33.3. Kłębuszkowe choroby nerek, diagnostyka białkomoczu i krwinkomoczu 1002

33.4. Nefropatie cewkowo-śródmiąższowe (śródmiąższowe zapalenia nerek, ŚZN) 1006

33.5. Wrodzone choroby nerek 1007

33.6. Zmiany metabolizmu leków w chorobach nerek, nefrotoksyczność leków 1008
Pytania kontrolne 1011
Piśmiennictwo 1011

34. Problemy psychiatryczne i zachowania samobójcze w praktyce lekarza rodzinnego – Antoni Florkowski 1013

34.1. Stany zagrożenia życia w psychiatrii 1013
34.1.1. Zachowania samobójcze 1013
34.1.2. Zachowania agresywne 1016
34.1.3. Majaczenie 1017
34.1.4. Złośliwy zespół neuroleptyczny 1018
34.1.5. Ostra katatonia 1019
34.1.6. Zespół serotoninowy 1020

34.2. Wybrane choroby i zaburzenia psychiczne przewlekłe 1021
34.2.1. Depresja 1021
34.2.2. Zaburzenia afektywne dwubiegunowe 1026
34.2.3. Schizofrenia i inne psychozy urojeniowe 1027
34.2.4. Procesy otępienne i wybrane zagadnienia psychiatrii wieku podeszłego 1033
34.2.5. Zaburzenia lękowe i związane ze stresem 1035
34.2.6. Zaburzenia psychiczne spowodowane piciem alkoholu 1039
34.2.7. Zaburzenia psychiczne spowodowane nadużywaniem benzodiazepin (BZD) 1042
34.2.8. Zaburzenia psychiczne spowodowane nadużywaniem środków odurzających 1042
Pytania kontrolne 1044
Piśmiennictwo 1044

35. Choroby zakaźne w praktyce lekarza rodzinnego – Anna Piekarska 1047

35.1. Wirusowe zapalenia wątroby (WZW) 1047
35.1.1. Ostre wirusowe zapalenie wątroby 1047
35.1.2. Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby (PZW) 1048
35.1.3. Pozapalna marskość wątroby oraz rak wątrobowokomórkowy 1048
35.1.4. Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B – postępowanie 1049
35.1.5. Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu C – postępowanie 1049
35.1.6. Immunoprofilaktyka WZW 1050

35.2. Zakażenia przewodu pokarmowego 1050
35.2.1. Zakażenia wirusowe 1050
35.2.2. Zakażenia bakteryjne 1051

35.3. Neuroinfekcje 1051

35.4. Zakażenia przenoszone przez kleszcze 1053
35.4.1. Borelioza z Lyme 1053
35.4.2. Kleszczowe zapalenie mózgu 1054

35.5. Zakażenia skóry i tkanki podskórnej 1055

35.6. Zakażenie HIV/AIDS 1055

35.7. Grypa 1057

35.8. Gruźlica 1058

35.9. Choroby wysypkowe 1059
35.9.1. Ospa wietrzna i półpasiec 1059
35.9.2. Różyczka 1060
35.9.3. Odra 1061
35.9.4. Płonica 1061
35.9.5. Rumień zakaźny 1061
35.9.6. Mononukleoza zakaźna 1062
35.9.7. Zmiany skórne w przebiegu zespołu rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego 1062

35.10. Zakażenia związane z podróżowaniem do strefy tropikalnej 1063
35.10.1. Postępowanie przed wyjazdem 1063
35.10.2. Postępowanie po powrocie 1064
Pytania kontrolne 1065

36. Okulistyka w praktyce lekarza rodzinnego – Mirosława Grałek 1067

36.1. Odcinek przedni oka 1067
36.1.1. Choroby aparatu ochronnego i dróg łzowych 1067
36.1.2. Zapalenie rogówki (keratitis) 1070
36.1.3. Zapalenie błony naczyniowej (uveitis) 1070
36.1.4. Choroby soczewki 1071

36.2. Odcinek tylny oka (siatkówka i nerw wzrokowy) 1072
36.2.1. Obraz prawidłowy 1072
36.2.2. Choroby siatkówki i nerwu wzrokowego 1072
36.2.3. Jaskra (glaucoma) 1075

36.3. Inne choroby narządu wzroku 1075
36.3.1. Urazy oka (trauma oculi) 1075
36.3.2. Nowotwory złośliwe 1076
36.3.3. Wady refrakcji 1076
36.3.4. Zaburzenia mięśni okoruchowych 1077
Pytania kontrolne 1077

37. Wybrane zagadnienia toksykologii klinicznej – Lech Panasiuk 1079

37.1. Zatrucia lekami 1079

37.2. Zatrucia alkoholami i glikolami 1081

37.3. Zatrucie tlenkiem węgla 1084

37.4. Zatrucia grzybami 1085

37.5. Zatrucia substancjami żrącymi 1087

37.6. Zatrucia narkotykami i środkami halucynogennymi 1088

37.7. Zatrucia „pigułkami gwałtu” i dopalaczami 1090
Pytania kontrolne 1092

38. Wybrane zagadnienia medycyny sportowej dla lekarzy rodzinnych – Anna Jegier 1093

38.1. Wpływ regularnej aktywności fizycznej na organizm człowieka 1093
38.1.1. Układ krążenia osoby wytrenowanej, serce sportowca 1093
38.1.2. Wpływ aktywności fizycznej na układ ruchu 1096

38.2. Zasady orzekania o udziale w sporcie dzieci i młodzieży 1098

38.3. Wydolność fizyczna organizmu podstawą programowania obciążeń treningowych 1102

38.4. Medyczne aspekty sportu dzieci i młodzieży 1103

38.5. Sportowe urazy i uszkodzenia układu ruchu 1104
38.5.1. Entezopatie 1105
38.5.2. Zapalenia ścięgien 1106
38.5.3. Złamania zmęczeniowe 1107
38.5.4. Jałowe martwice kości 1107
38.5.5. Zespoły ciasnoty przedziałów powięziowych 1107
38.5.6. Ostre urazy 1107

38.6. Zalecenia aktywności fizycznej w promocji zdrowia i prewencji pierwotnej chorób przewlekłych dla osób dorosłych 1108
Pytania kontrolne 1111
Piśmiennictwo 1111

Skorowidz 1113